Szanowni Państwo,

Wspieramy akcję „Zostań w domu” jako najlepszą formę ochrony przed epidemią koronowirusa. Wszystkim, którym brakuje cotygodniowych wykładów z historii sztuki zachęcamy do skorzystania z drobnej podpowiedzi jak miło i twórczo wykorzystać czas w domu. Co tydzień w zakładce  „Historia sztuki na czas kwarantanny" będziemy zamieszczać krótkie streszczenia wykładów poniedziałkowych poświęconych sztuce dawnej na zmianę z „czwartkowymi” – dedykowanymi sztuce nowoczesnej. Znajdziecie tam zdjęcia ważnych dzieł sztuki, informacje o artystach, porady dla maturzystów, linki do ciekawych filmów oraz stron internetowych.
Zapraszam także maturzystów do kontaktu mailowego – oferuje konsultacje i pomoc w przygotowaniu się do tego egzaminu.
Mój adres: agawozowicz@gmail.com
Serdecznie zapraszam
Agnieszka Wozowicz

Malarstwo włoskie wczesnego renesansu (XV w.). Cz. I.

Cechy malarstwa wczesnego renesansu:

• inspiracja sztuką (głównie rzeźbą) antyczną
• zainteresowanie trójwymiarowa przestrzenią – stosowanie perspektywy linearnej, powietrznej i modelunku światłocieniowego
• zainteresowanie anatomią – ważnym tematem w sztuce tego okresu są akty
• wykształcenie się nowożytnego portretu (częsta kompozycja to postać na tle okna)
• próby odzwierciedlenia rzeczywistości
• poszukiwanie piękna idealnego

Perspektywa linearna ( perspektywa zbieżna, matematyczna) – technika umożliwiająca przedstawianie rzeczywistości na płaskiej powierzchni tak, aby sprawiała wrażenie głębi. Zasady perspektywy linearnej jako pierwszy opracował w XV wieku architekt florencki Leon Battista Alberti.

Podstawową jej zasadą jest pozorne zmniejszanie się wielkości przedmiotu w miarę oddalania od widza oraz pozorna zbieżność ku horyzontowi wszystkich linii biegnących od oka widza do przedmiotu. Rozróżnia się także perspektywy linearne: czołową, boczną, ukośną, żabią (punkt widzenia położony nisko) i ptasią (punkt widzenia położony wysoko).

Najważniejsi przedstawiciele:

Masaccio – (1401-1428) właśc. Tommaso di Ser Giovanni di Simone.

Jeden z twórców, który wywarł największy wpływ na malarstwo florenckie. W swoich dziełach przedstawiał trójwymiarową przestrzeń, stosował – jako jeden z pierwszych – perspektywę linearną, jego malarstwo jest monumentalne, unikał detali, skupiając się na właściwej narracji .

• Święta Trójca – fresk w kościele Santa Maria Novella we Florencji, namalowany ok. 1425 jako epitafium rodziny Lanzich.

Dzieło Masaccia jest uważany za pierwszy obraz w którym zastosowano perspektywę linearną. Powstał prawdopodobnie w wyniku współpracy z florenckim architektem Filippo Brunelleschim (autorem kopuły w katedrze florenckiej). Widz spogląda z obniżonej perspektywy niejako przez otwór w głąb kaplicy (Wrażenie głębi potęguje beczkowate sklepienie oraz kasetonowy sufit), gdzie widoczny jest Bóg Ojciec trzymający w ręce krzyz z Chrystusem. Poniżej krzyża stoją Matka Boska i św. Jan Ewangelista. Dolana partia malowidła przedstawia fundatorów oraz sarkofag, na którym leży szkielet opisany słowami: Byłem czym ty jesteś, ty będziesz czym jestem ja.

• Innym dziełem Masaccia są freski z kaplicy Brancaccich w kosciele Santa Maria del Carmine (Florencja), namalowane wspólnie z Masolinem w latach 1426–1427. W scenie „Wygnania z raju” Masaccio stworzyła pierwsze tak realistyczne akty w nowożytnym malarstwie europejskim.

Fra Angelico (1387 – 1455)

Malarstwa uczył się we Florencji, prawdopodobnie u Masolina. W wieku ok. 20 lat wstąpił do klasztoru w Fiesole i przybrał imię Giovanni da Fiesole (Jan z Fiesole). W 1438 r. Fra Angelico rozpoczął prace w klasztorze San Marco we Florencji. W ciągu około 12 kolejnych lat ozdobił freskami 40 cel zakonnych. Malowidła te przedstawiają narodziny, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. W swojej twórczości łączył zainteresowanie przestrzenia (elementy perspektywy linearnej) z subtelnością i delikatnością linii i zamiłowaniem do szczegółu charakterystycznymi dla późnego gotyku.

Paolo Uccello - właśc. Paolo di Dono (ur. 1397 zm. 1475 we Florencji)

W swojej twórczości koncentrował się na problemach związanych z perspektywą. Na zamówienie ze strony Medyceuszy namalował Trzy Sceny z Bitwy pod San Romano. Dzieło to miało upamiętnić zwycięską bitwę Florentczyków z mieszkańcami Sieny, do jakiej doszło w roku 1432. Trzy obrazy (sceny bitewne) zdobyły powszechne uznanie i ozdobiły ściany hallu wejściowego, zwanego Salą Honorów, w Pałacu Medyceuszy. Obecnie trzy obrazy zostały podzielone pomiędzy National Gallery w Londynie, Luwr i Uffizi.

Piero Della Francesca (ur. ok. 1415 w Borgo San Sepolcro, zm. 1492)

Malarz zafascynowany matematyką i geometrią, co czytelne jest w konstrukcji perspektywicznej jego obrazów. Perspektywie poświęcił również traktat teoretyczny „De prospectiva pingendi”. Jego sztuka jest wybitnie intelektualna, figury przypominają kamienne posągi, statyczne, wyważone sceny rozgrywają się w idealnie wykreślonych wnętrzach. Niektóre obrazy Piera stanowią zagadkę dla badaczy sztuki tego okresu, ich trudna do określenia treść i zagadkowa atmosfera fascynowały wielu twórców, m.in. Zbigniewa Herberta.

• Najciekawszym okresem twórczości Piera jest jego pobyt na dworze księcia Federica da Montefeltro w Urbino, który skupiał takie osobistości jak Leon Battista Alberti (architekt), Baldassare Castiglione (autor Dworzanina), czy Luca Pacciolli (dominikanin i matematyk).
• Federico da Montafeltro – kondotier (najemny żołnierz) i władca Urbino był znakomitym mecenasem sztuki. Wraz z żoną – Battistą Sforza został sportretowany przez Piera. Dyptyk przedstawia małżonków ujętych z profilu na tle pejzażu, który łączy obie części kompozycji. Jest to częsty zabieg w malarstwie tego czasu.

Andrea Mantegna (ur. ok. 1431, zm. 1506)

Znakomity malarz, rysownik i twórca miedziorytów. Podobnie jak w przypadku innych malarzy opisanych powyżej Mantegna interesował się perspektywa i skrótami perspektywicznymi (najbardziej efektowne zastosował w dekoracji Camera degli Sposi na zamku w Mantui, gdzie stworzył iluzjonistyczna podstawę kopuły otwartej na niebo i postaci które z góry spoglądają na widza).

• Mantegna znany był ze swojej fascynacji antykiem, zwłaszcza rzeźbą. Widoczne to jest zwłaszcza w serii obrazów „Triumfy Cezara”, malowanych z uwypukleniem walorów rysunku oraz w miedziorytach (np. „Bachanalia”).
  
  

Przydatne linki:

Esej Zbigniewa Herberta poświęcony malarstwu Piero Della Francesca (strony: 74-82)

Malarstwo polskie w XX- leciu międzywojennym, cz. II

Kierunki awangardowe w polskiej sztuce XX - lecia

W połowie lat 20. XX wykrystalizował się z polskiej sztuce nurt wpisujący się w ówczesne europejskie tendencje artystyczne. Pod wpływem rosyjskiego konstruktywizmu i suprematyzmu oraz holenderskiego neoplastycyzmu młode pokolenie twórców stworzyło estetykę konstruktywizmu polskiego. W kształtowaniu jej znaczną rolę odegrała lewicowa ideologia polityczna, propagowana przez Tadeusza Peipera na łamach krakowskiej "Zwrotnicy". Nowa sztuka miała być stosowna do nowego porządku świata. Pierwszą jej manifestacją była Wystawa Sztuki Nowej w Wilnie w 1923 roku, w następstwie której zawiązała się grupa kubistów, suprematystów i konstruktywistów BLOK.

• BLOK (od 1923- 1926/27)

Mieczysław Szczuka ogłosił artykuł programowy grupy "Czego chce Blok". Artyści postulowali w nim kolektywizację i mechanizację procesu twórczego, artystę utożsamiali z robotnikiem i konstruktorem, proces twórczy z produkcją, dzieło sztuki z produktem, muzeum i pracownię artysty z halą fabryczną. Kwestionowali indywidualizm, subiektywizm i natchnienie artysty, odrzucali dekoracyjność na rzecz całkowitego utylitaryzmu sztuki. Przepowiadali śmierć sztuki starej –burżuazyjnej, jej konwencjonalnego języka i narodziny nowego sposobu tworzenia sztuki, maksymalnie czystej, ścisłej formalnie, logicznej, podporządkowanej estetyce ekonomii. W 1926 roku na wskutek różnic poglądowych doszło do rozpadu grupy, Teresa Żarnowerówna i Mieczysław Szczuka prezentowali skrajnie utylitarystyczną wersję konstruktywizmu, natomiast Strzemiński, Kobro i Stażewski formowali analityczny wariant kierunku.

przedstawiciele: M.Szczuka, Teresa Żarnowerówna, Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński, Henryk Stażewski, Henryk Berlewi

• PRAESENS

W efekcie rozłamu Strzemiński, Stażewski i Kobro w 1927 rozpoczęli współpracę z grupą Praesens, zrzeszającą głównie architektów. Ugrupowanie wydawało także czasopismo pt. "Praesens", ukazały się jednak tylko dwa numery. Członkowie stawiali sobie za cel syntetyczną jedność wszystkich sztuk plastycznych, architektura miała być w pełni zintegrowana z otaczającą przestrzenią i jednocześnie harmonijnie scalona z dekorującym ją malarstwem i rzeźbą .Dominacja problematyki architektonicznej nad doświadczeniami z nową organizacją przestrzeni doprowadziła do kolejnego rozłamu.

• a.r.

W 1929 roku powstała grupa a.r. (artyści rewolucyjni lub awangarda rzeczywista). Oprócz artystów takich jak : Strzemiński, Kobro i Stażewski w jej skład weszli dwaj poeci: J.Brzękowski i J.Przyboś. Ugrupowanie nie organizowało własnych wystaw, program przedstawiało w wydawnictwach z serii "Biblioteki (a.r.)", oraz komunikatach (deklaracjach ideowych).Manifest ideowy grupy bazował na założeniach unizmu Strzemińskiego. A.r. postulowała walkę o nowoczesną sztukę i poezję, odrzucała sztukę narodową, piętnowała tradycjonalizm i modernistyczny epigonizm

Jej członkowie głosili współdziałanie plastyki i poezji, utylitaryzm sztuki, logiki konstrukcji wynikającej z materiału. Kładli nacisk na powiązanie twórczości z produkcją i oddziaływanie na szerokie masy społeczne. Ponadto przenieśli centrum działalności awangardy z Warszawy do Łodzi. Utrzymywali liczne kontakty z międzynarodową awangardą czego efektem było zainicjowanie, drugiej po Hanowerze, Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej.

• Unizm

Zasady unizmu:

• Zerwanie z literaturą (treścią) na rzecz malarstwa czystego: kolor, kształt, płaszczyzna obrazu
• Odrzucenie perspektywy (a więc iluzji) na rzecz płaskości powierzchni
• Obraz jako płaszczyzna ograniczona ramą (a nie iluzja wycinka rzeczywistości)
• Płaszczyzna pozbawiona dynamiki, pozbawiona wyrazu przeżyć artysty
• Jedność dzieła pozbawiona kontrastów
• Zachowanie jedynie koloru, kształtu, podziału płaszczyzny
• Równowaga przestrzeni obrazu: „Każdy cm kwadratowy obrazu jest tak samo wartościowy i w takim samym stopniu bierze udział w budowie obrazu. Wysuwanie pewnych części obrazu przy jednoczesnym pominięciu innych nie jest uzasadnione. Powierzchnia obrazu jest jednolita, a więc natężenie formy powinno być rozmieszczane jednolicie (...).” (W. Strzemiński, Dualizm i unizm)

Przydatne linki:

• Karol Hiller | Przewodnik po sztuce
• Teoria widzenia 2 | Władysław Strzemiński
• Teoria widzenia 1 | Władysław Strzemiński
• Władysław Strzemiński | Przewodnik po sztuce
• Katarzyna Kobro | Przewodnik po sztuce